وبلاگ

از مهمترین موضوعات در چرخه تحول انسان ازدواج است که به عنوان بزرگترین سرمایه گذاری روانی فرد درنظر گرفته می شود  . امروزه با توجه به بافت جمعیتی جوان کشور و درحال گذار بودن جامعه ایران و بروز تحولات متعدد اجتماعی از جمله طلاق به نظر می رسد نگرش به این پدیده ازبعد اجتماعی امری اجتناب ناپذیر باشد . اگرچه تحقیقات زیادی دراین زمینه صورت گرفته است  ولی توجه به پویایی فرایندهای اجتماعی همچون طلاق و پژوهش مجدد دراین زمینه حائز اهمیت است.

طلاق موضوعی متصل به ازدواج است با ریشه‌ها وعلت‌های همسو و همسان، نرخ بالای زنان و مردان مطلقه، فرزندان طلاق، از هم پاشیدن بنیان خانواده در آینده می‌تواند حیات جامعه را با مخاطره روبرو ساخته و از این رومی‌طلبد تا توجه بیشتری  به این موضوع  گردد.

همچنین نتایج بررسیهایی  كه در سالهای گذشته در خصوص زوجین درخواست كننده طلاق ، صورت پذیرفته بیانگر این است كه بیشتر درخواستهای طلاق در دوران عقد ارائه شده، بنابراین        می توان گفت  بیشتردرخواست های طلاق  درسه سال نخست زندگی مشترك ، رخ می دهد كه این سئوال پیش می آید نبود بلوغ آگاهی زوجین در زمان ازدواج منجر به طلاق می شود؟

اگرچه پرداختن آماریِ صرف به این تراژدی نمی تواند به عنوان یك ملاك مناسب موردتوجه باشد و در این راستا ضرورت توجه همزمان به سیاستگذاری های ملی و فرهنگ سازی قومی را         می طلبد، اما باید از رهگذر آمارهای مستند به اهمیت اجتناب ناپذیر پیشگیریقبل از وقوع هر بحران توجه داشته باشیم تا با ارائه راهكارهای پیشگیرانه از افزایش روند صعودی منحنی های طلاق در كشور جلوگیری كنیم.

صاحب نظران معتقدند طلاق مانند هر پدیده نامطلوب اجتماعی دیگر مولود عواملمتعددی است كه بعضی از آنها، به ریشه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر می گردد و برخی نیز به صورت بنیادهای شخصی اختلالات روانی جلوه می كند.

هر چند تجزیه و تحلیل این مطلب كه چرا برخی طلاق می گیرند، كمی دشوار به نظر میرسد، اما به هر صورت، از هم پاشیدگی كانون خانواده نتیجه نارضایتی و عوامل رنج آوریاست كه زن و مرد مدت ها در مقابل آن قرار گرفته و فشارهای اقوام و دوستان یا تقبیحهای اجتماعی و عوامل دیگر هم نتوانسته است از تصمیم آن ها برای جدایی از یكدیگرجلوگیری كند.

دلایل رشد صعودیطلاق در سال های اخیر را میتوان  متأثر از عوامل اقتصادی و حتی حقوقی نیز دانست سئوالی دیگر اینجاست آیااعتیاد، دخالت والدین و اطرافیان، خشونت و ضرب و شتم، سوءظن و بدبینی و نبودتفاهم از بیشترین عوامل درخواست طلاق زوجین در سال های اخیر بوده است؟

انتخاب نادرست و بی دقتی در امر همسر گزینی و آشنایی ها و دلبستگی های خیابانی كه بی گمان تحمیل نظرات به والدین را در پی داشته،آیا از دیگر عوامل مهم شیوع طلاق دركشور به شمار               می آید؟

ارزیابی ها نشان داده صنعتی شدن و به اصطلاح مدرنتیه ،حاشیه نشینی وكمرنگ شدن نظام سنتی خانواده گسترده، بیشترین زمینه ازدواج های ناموفق را به وجودآورده است.

از این رو می توان گفت برخی از طلاق ها دستاورد ازدواج های «غلط» است، ازدواجهایی كه یا بر اثر اجبار یا ناشی از عدم شناخت است و نقش عواطف و احساسات زودگذر یاازدواج بدون تعمق هم بوده است.

طلاق كه امروزه تهدیدكننده اصلی كانون خانواده ها به شمار می آید، آسیب های اجتماعی فراوانی را به همراه دارد كه بسیاری از پیامدهای آن را می توان این روزهادر شهرهای بزرگ كشورمان مشاهده كرد. نکته ای که شایان توجه بیشتر دراین زمینه می باشد پژمرده شدن غنچه های نا شکفته است. به عبارت دیگر قبل ازاین که زندگی مشترک شروع شود طلاق به وقوع می پیوندد واین امر تبعات متعدد روانی-اجتماعی را برای دختر وپسر وخانواده ها و درنهایت برای جامعه به بار می آورد که می توان به مواردی مانند : زندانی شدن مرد به دلیل نپرداختن مهریه، اعتیاد به دلیل شکست عاطفی، ترس از تشکیل زندگی مشترک درآینده و… اشاره نمود. به نظر می رسد اختلاف سنی زوجین، میزان تحصیلات زوجین،مدت زمان عقد، مدت زمان  زندگی مشترک، نوع شغل، میزان مهریه، دخالت دیگران در امور زندگی زوجین ، مدت شناخت همسر قبل از ازدواج، شیوه  آشنائی زوجین قبل از ازدواج، میزان رضایت به ازدواج در اطرافیان، وضعیت اقتصادی- اجتماعی خانواده، تناسب فرهنگی خانواده ها، میزان معاشرت قبل از عقد، میزان نظارت خانواده ها برروابط طرفین قبل از عقد، میزان  ملاقات با همسر بعداز عقد، میزان ارتباط  با خانواده همسر بعداز عقدو وجود آسیب روانی –اجتماعی در فرد بادرخواست طلاق رابطه وجوددارد.

برهمین اساس عنوان پژوهش” بررسی عوامل مؤثردر طلاق زوجین قبل و بعداز زندگی مشترک در متقاضیان طلاق دادگاه خانواده شماره 2 تهران” انتخاب شده است كه از سه منظر عوامل فردی،اجتماعی وارتباطی بررسی انجام می شود.

2-1- ضرورت و اهمیت پژوهش

خانواده به عنوان كوچكترین واحد اجتماعی،  پایه و اساس ساخت اجتماع محسوب 
می شود .خانواده شالوده هر جامعه متمدن است . (مور، 1376: 29)

در واقع خانواده نهادی است كه به اعضای خود احساس آرامش و امنیت می دهد و طی قرن های متمادی به عنوان پایدارترین و مؤثرترین وسیله حفظ ویژگیهای فرهنگی و عامل انتقال آنها به نسلهای بعدی بوده است. از همین روست كه تشكیل خانواده در همه ادیانبه ویژه دین مقدس اسلام از اهمیت والایی برخوردار است و از آن به عنوان كانون آسایش و آرامش نام برده شده است . (ولی زاده، 1378: 20)

به طور كلی خانواده به وسیله یك رابطه قــانونی بین زن و مرد كه ازدواج نام دارد شـكل می گیرد، اما این رابطه قانونی به سه شكل ممكن است از هم گسیخته شود كه عبارتند از:

1- فسخ ازدواج؛

2- مرگ یکی از زوجین؛

3-انحلال خانواده و از بین رفتن پیوند زناشوئی به وسیله طلاق زوجین. ((Shryock,1975:333

از آنجایی كه فسخ ازدواج با دلایل مشخص می باشد و مرگ افراد هم یك امر طبیعی است این دو مورد هر چند باعث بروز مشكلاتی در خانواده می شوند ولی طلاق به دلیل خصوصیاتی كه دارد بیشتر ذهن خانواده ها و اندیشمندان را به خود جلب كرده است.

” طلاق در لغت جدا شدن زن از مرد، رها شدن از قید نكاح و رهائی از زناشوئی استَ . (عمید، 1369: 894)

همچنین طلاق را آخرین راه انحلال قانونی ازدواج می دانند كه شوهر و زن به وسیلة حكم قانونی از هم جدا می شوند .

 (Shryock,1975:333)

از آنجا كه یكی از عوامل مهم از هم گیسختگی مهمترین نهاد اجتماعی و اساس جامعه یعنی خانواده ،  طلاق می باشد ، بررسی طلاق و به ویژه عواملی كه منجر به این امرمی شوند خود به خود ضرورت پیدا می كند . همچنین بررسی عواملی كه باعث گرایش زوجین به طلاق می شود به خاطر پیامدهایی كه در پی دارد بیشتر حائز اهمیت است. بنابراین اهمیت موضوع طلاق را با در نظر گرفتن عواقب و آسیب های آن می توان مطرح كرد ،  آسیبهای طلاق می تواند به صورت اعتیاد ، بزهكاری ، جرم و جنایت،  خودكشی و… باشد . (دانش، 1370: 32)

از طرف دیگر در عصر ما و به خصوص سال های اخیر بیش از دوران دیگر آمارهای طلاق بالا رفته و به تبع آن آمار وارقام جرم وجنایت های ناشی از آن نیز زیاد شده است به طوری كه آمار طلاق در جوامع غربی و به ویژه در آمریكا حدود 54 درصد می باشد، یعنی اینكه از هر 100 ازدواج 54 مورد به طلاق منجر می شود. در صورتی كه این درصدها درسال 1964 حدود 36 درصد بوده است.[1](Weeks,1992:315-316)

در ایران نیز آمارها نشان می دهند كه درصد طلاق در  دهه 80 نسبت به سال های قبل رشد داشته است كه این افزایش ناگهانی برای جامعه ایران به عنوان یك زنگ خطر می باشد كه نباید ساده انگارانه از آن گذشت، بلكه باید با جدیت به دنبال ریشه های این مسأله بود .

65 هزار و 505 واقعه طلاق در نیمه نخست امسال ثبت شده است كهاین رقم در مقایسه با مدت مشابه پارسال 2/6 درصد، افزایش نشان می دهد. (روابط عمومی ثبت احوال1389) بر این اساس بیشترین طلاق ثبت شده مربوط به مردان در گروه سنی 25 تا 29 با رقم 18هزار و 439و زنان در گروه سنی 20 تا 24 با رقم 16 هزار و 426 واقعه بودهاست.این در حالی است كه افزایش 47 درصدی طلاق توافقی در طول یک سال گذشته بر چالشهای این بخش افزوده است .

بررسی آمار طلاق از سال ۸۰ به بعد با شتاب بیشتری نسبت به سال‌های گذشته دارایسیر صعودی بوده است . آمار طلاق در سال ۸۰ ، 4/9 درصد، سال ۸۱، 3/10 درصد، سال ۸۲، 6/10 درصد، سال ۸۳، 5/10 درصد، سال ۸۴ ، 7/10 درصد، سال ۸۵ ، 1/12 درصد بودهاست.

طبق آمارها سال 88 بالاترین نرخ طلاق با 8/20 درصد مربوط به استان تهران وپایین‌ترین آن با 8/3 درصد مربوط به استان ایلام است و آمارها حاکی از آن است که تهران، کردستان، کرمانشاه و خراسان رضوی بیشترین و ایلام، سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری و یزد کمترین طلاق را به خود اختصاص داده اند.زندگی در دنیای صنعتی همه مسائلش متفاوت است و گاه عجیب و غریب. تولدش، بزرگشدنش، ازدواجش و حتی طلاقش. تا چند سال قبل طلاق پدیده ای مذموم و قبیح در جامعه بهشمار می رفت و افراد در شرایط بسیار حاد به طلاق فكر می كردند و گاه در پیچ و خم مراحل قانونی گم می شدند كه بی خیال طلاق گرفتن از هم می شدند و سعی می كردند زندگیشان را ادامه دهند .

طلاق به عنوان یک مساله اجتماعی یکی از مهم ترین پدیده های حیات انسانی است . می توان گفت که کمتر پدیدة اجتماعی به پیچیدگی طلاق باشد . طلاق درابعاد گوناگون تاثیر فزاینده ای برزندگی انسانها می گذارد .طلاق درطبقات اجتماعی پدیده ای است موثر برتمامی جوانب جمعیت دریک جامعه تاثیرمی گذارد .زیرا نظام خانواده را ازهم می پاشد . درسالهای اخیرشاهد افزایش میزان طلاق درتهران و شهرهای مختلف بوده ایم . عواملی متعددی درگسترش طلاق نقش داشته اند . این عوامل مربوط به تغییرات اجتماعی می باشند . دگرگونیهای عمده ای درالگوهای زندگی خانوادگی درشهرها ، خصوصاً دراین سالهای اخیر، به وجود آمده است . درصد بالایی از زنان به تحصیلات بالا دسترسی پیدا نموده اند و گروه زیادی از آنان درنیروی کارمزد بگیراشتغال دارند.

میزان طلاق نه تنها درتهران بلکه درشهرها رو به افزایش است و نسبت های زیادی از جمعیت یا درخانواده های تک سرپرست و یا درون خانواده های ناتنی زندگی می کنند . در خانواده های ناسازگار ،زندگی خانوادگی به هیچ روی همواره تصویری از هماهنگی و خوشبختی نیست . اکثر زنان درمعرض خشونت خانوادگی هستند . افزایش طلاق و مسائل متعددی که درساختار خانواده ناسازگار وجود دارد ، مشکلاتی برای جامعه به وجود آورده است . اکثر زنان از نقش هایی که درخانواده سنتی و گسترده به آنان محول شده دچار تعارض نقش و فاصله نقش گردیده اند .

طلاق مکانیسمی است که زن و شوهر ازطریق آن به زندگی مشترک خویش پایان داده و پیوند زناشویی را می گسلند.

طلاق دربین انسانها و درطبقات مختلف اجتماعی به صورگوناگونی رخ می دهد و به فروپاشی هسته اصلی و بنیادین جامعه یعنی خانواده اثر می گذارد . عوامل متعددی برساختار خانواده اثر نامناسب می گذارند . این اثرات نامناسب ، کارکردهای مناسب خانواده را مختل می کنند . درچنین شرایطی ، خانواده دچار ناسازگاری شده و درزندگی آنان تعارض به وجود می آید . ادامه کشمکش ها ، برروی کارکرد اجتماعی زن و شوهر اثر گذاربوده و پدیده طلاق رخ می دهد . دگرگونی درساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برروی کارکردخانواده اثر گذاربوده و این دگرگونی تعادل خانواده را برهم می ریزد.

طلاق ، به عنوان یک آسیب اجتماعی ، برساختارخانواده اثر گذاشته و پیامدهای متعددی از آن درجامعه برجای می گذارد ، و کارکردهای مناسب را به کارکردهای نامناسب تبدیل نموده و مسائل بیشماری را بوجود می آورد . کارکردهای پنهان و نامناسب پدیده طلاق درطبقات اجتماعی موجب شده است تا ازدواج کاهش یابد . علاوه برکاهش ازدواج مسائل متعددی را برای جامعه به وجود آورده است . زیرا طلاق درطبقات اجتماعی به یک مساله جدی تبدیل شده و با گسترش خود مشکلاتی را به جامعه تحمیل نموده .

علل و عوامل موثردرطلاق درایران خصوصاًشهرتهران ازطبقه ای به طبقه دیگر، متفاوت است . زیراهرطبقه ای ازنظرقدرت، منزلت ، ثروت و شیوه زندگی  شرایط خاص خودش را دارد ، چون شهرتهران به دلیل مهاجرپذیری شدیدو صنعتی بود نسبت به سایرنقاطکشوراز بیشترین میزان تحرک اجتماعی برخورداراست به دلیل این تحرک اجتماعی شدید می بایست عوامل اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرارگیرد.

منشاءشرایط و عوامل موثر درطلاق برحسب طبقه اجتماعی موجب می گرددتا این پدیده از دیدگاه های مختلف مورد مطالعه و بررسی قرارگیرد، تاعلل طلاق را از ابعاداقتصادی و اجتماعی مورد تحلیل قراردهد ، علاوه برعلل طلاق ، ساختارخانواده و تاثیرآن برشبکه روابط متقابل اجتماعی و وفاق اجتماعی نیزباید توجه نمود.

طلاق به عنوان یک پدیده اجتماعی علاوه برخانواده سایرموسسات اجتماعی و جامعه را درگیرخویش نموده و اثرات نامطلوبی برکارکردهای خانواده برجای گذاشته است .

بارزترین نتیجه منفی طلاق درطبقات اجتماعی اثرآن برفرزندان خانواده های ناسازگاربه شمار می رود، مشکلات متعددشخصیتی ، افت تحصیلی، تنهایی ، از خودبیگانگی ، بزهکاری ، اعتیاد و صدها آسیب اجتماعی دیگر درکنارسایرعوامل به طلاق مربوط است . گسترش طلاق و افزایش آن موجب شده تا جامعه دچارمشکل شود ، بالابودن دادخواست ها و طلاق های واقع شده گویای این مسئله است ، گسترش پدیده طلاق درطبقات اجتماعی آنقدرعیان و آشکاراست که ازطریق مشاهده همراه بامشارکت دردادگاه مدنی خاص درشهرتهران می توان به رشد شتابان آن پی برد.

طلاق به عنوان یک مساله اجتماعی ، موجب تنش ها و ناسازگاریهای اجتماعی گردیده و به نحوی انحا جامعه و یازندگی افرادو جامعه را مورد تهدیدو تضعیف قرارمی دهد.

پدیده طلاق درطبقات اجتماعی از نظراقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، نوع معیشت ، پایگاه اجتماعی ، منزلت اجتماعی ، شیوه زندگی و غیره دارای تفاوت هائی هستند، این تفاوت ها برحسب قشربندی اجتماعی مورد ارزیابی قرارگیرد.عوامل موثردرطلاق درطبقه بالای جامعه و طبقه پائین جامعه و طبقه متوسط دارای تفاوت هایی می باشد زیراهنگامی که سخن از طبقه اجتماعی به میان می آیدباید به شاخص هائی از قبیل درآمد، شغل ، سطح تحصیلات و دیگر متغیرهای مهم دیگر طبقات اجتماعی یعنی محل سکونت ، شیوه زندگی ، آداب و رسوم و غیره توجه بشود تا علت تفاوت های جامعه شناختی طلاق درهریک از طبقات اجتماعی معلوم شود ، و چنانچه پدیده طلاق به هرعلت درهر طبقه ای واقع شود چه نتایجی دربرخواهد داشت ؟

طلاق به دلایل گوناگون رخ می دهد . تحرک شدید طبقاتی ، بحرانهای اقتصادی، تفاوت های فرهنگی دربین خانواده ها ، بالارفتن نیازهای مادی و معنوی ، فقراقتصادی ، بیکاری ، ازهم گسیختگی ،همه این مسائل موجب شده که خانواده کارکرد مناسب خودش را نتواندبدست آوردو آرامش ، نظم ،تعادل ، سازگاری و وفاق اجتماعی درنهاد خانواده روبه کاهش باشد و این امرمشکلاتی برای خانواده به وجود آورده است .

محیط پرتشنج چنین خانواده هایی به تخریب شرایط روانی زن و شوهر و فرزندان پرداخته ، آنان را برای درگیرشدن با مسائل و مشکلات عدیده ای آماده می سازد ، نکته ای که بسیارمهم است آن شرایطی است ، که منجر به طلاق می گردد . دراین پژوهش شرایط و منشاء دادخواست و طلاق دارای اهمیت است . هیچ دختری هنگام ازدواج و شروع زندگی و درپای سفره عقد تصور نمی کند و درفکر آن نیست که روزی مشکلات آنچنان براو غلبه کند، و شرایطی به اوتحمیل شود، تا دادخواست طلاق بدهد و به زندگی مشترک خویش پایان دهد(آقاجانی مرسا،1387،ص9-14)

[1]-این تحقیقات توسط مك دونالد (Macdonald) وپرستون (Preston) انجام شده است.

امروزه تولید الکتریسیته خورشیدی در حال پیشرفت نوید بخشی است. توجه روز افزون به اثرات مخرب زیست محیطی سایر روش های تولید جریان الکتریکی، مزایای الکتریسیته خورشیدی را آشکار می سازد. هزینه تولید الکتریسیته از روش های حرارتی و خورشیدی، کمتر از هزینه تولید آن در نیروگاه های سوخت فسیلی خواهد بود. تولید الکتریسیته از چند وات تا به اندازه تولید یک نیروگاه معمولی، توسط فناوری­های الکتریسیته خورشیدی امکان پذیر است. در حال حاضر شش روش مختلف برای تولید الکتریسیته از انرژی خورشیدی شناخته شده است که عبارتنداز: آینه خورشیدی، سهمی گون دریافت کننده مرکزی، آینه­های بشقابی، دودکش خورشیدی، استخر خورشیدی و سلول­های نوری فتوولتائیک[1].

امروزه شیوه تولید جریان الکتریسیته توسط آینه­های سهمی­گون، جایگزینی برای شیوه­های معمول تولید برق شده است. به عنوان نمونه، نیروگاه آینه­های سهمی­گون کالیفرنیا با ظرفیت 345 مگاوات، در مدت کارکرد ده ساله، پنج هزار گیگاوات ساعت الکتریسیته تولید کرده است که این میزان، هشتاد درصد کل انرژی خورشیدی تولیدی در دنیاست [2].

متمرکز کننده های خورشیدی سهمی شکل با گیرند­ه­های لوله­ای خلا،  تکنولوژی اصلی مورد استفاده در  نیروگاه­های تولید انرژی الکتریکی با استفاده از گرمای خورشید هستند. این ابزارها، کم هزینه­ترین نوع تجهیزات در مقیاس وسیع هستند که امروزه در دسترس می باشند و با استفاده از  نور خورشید متمرکز شده که به عنوان منبع حرارت برای سیکل رانکین می باشد، انرژی الکتریکی تولید می­کنند[3]. جمع کننده انرژی خورشید از آینه­های سهموی تشکیل یافته که  تابش اشعه خورشید را روی خط کانونی آن­ها متمرکز می کند و گیرنده، به صورت لوله‌ای در خط کانونی منعکس کننده‌ها قرار دارد. در داخل این لوله روغن مخصوصی در جریان است که بر اثر حرارت پرتوهای خورشید، گرم و داغ می‌گردد. سیال انتقال حرارت که در گیرنده پمپاژ وارد می­شود،  از طریق پدیده همرفت و دیوارهای گیرنده گرم می شود. سپس این سیال وارد یک بلوک می شود که در آن از طریق گرمای انتقال یافته، بخار تولید می شود. انرژی بخار در چرخه توربین بخار رانکین، به

 الکتریسیته تبدیل می­شود[4]. تصویر یک متمرکزکننده سهمی­گون در شکل 2-1 نشان داده شده است.

شکل2-1، متمرکزکننده سهمی گون، لوله های گیرنده روی خط کانونی قرار گرفته اند [2].‏

برای بهره‌گیری بیشتر و افزایش بازدهی لوله گیرنده، سطح آن را با اکسید فلزی که ضریب انبساط بالایی دارد پوشش می‌دهند و هم­چنین در محیط اطراف آن، لوله ای شیشه‌ای به صورت لفاف پوشیده می‌شود تا از تلفات گرمایی و افت تشعشعی جلوگیری گردد و نیز از لوله دریافت کننده محافظت به عمل آید. ضمناً بین این دو لوله خلا به وجود می‌آورند تا پرتوهای تابشی خورشید در تمام طول روز به صورت مستقیم به لوله دریافت کننده برسد.

اتصال شیشه به فلز در لوله گیرنده، نه تنها نیازمند استحکام مکانیکی معینی است بلکه در شرایط خلا بسیار بالا، باید مانع عبور گازها به داخل سیستم گردد. دست یابی به اتصال خوب بین فلز و شیشه در لوله گیرنده در سیستم­های گرمایش خورشیدی با دشواری هایی همراه است. شکست و یا جدا شدن اتصال شیشه – فلز  در این سیستم­ها، یکی از پرهزینه ترین فاکتورها در کارخانجات تولید سلول­های خورشیدی سهموی شکل می باشد که باعث کاهش بازدهی سیستم نیز می شود.

[1] Parabolic

[2] Photo-Voltaic

[3] Rankin

[4] Receiver

[5] Convection

خواص مکانیکی متنوع فولادها باعث شده است که این آلیاژها جایگاه ویژه ای را در صنایع مختلف به خود اختصاص داده و به عنوان یک محصول استراتژیک در نظر گرفته  شوند . در میان فولادها ، فولادهای مافوق مستحکم جایگاه ویژه ای در مصارف صنعتی دارند . از این دسته ، فولادهای کم آلیاژ با کربن متوسط را می توان نام برد . کاربرد این فولادها غالباً در پمپ ها ، اتصال ها ، محورها و چرخ دنده ها بوده و همچنین به علت قابلیت سختی پذیری زیاد و چقرمگی و شکل پذیری مناسب ، در اجزای با مقاطع بزرگ و نیز صنایع هوا و فضا که از آن جمله می توان به مخازن تحت فشار و مخازن CNG اشاره کرد]3-1[ .

در تمامی استانداردهای مربوط به طراحی و ساخت مخازن CNG ، ترکیب های پیشنهادی از انواع تمام فلزی (نوع اول) ، فلزی – کامپوزیتی (نوع دوم و سوم) و تمام کامپوزیتی (نوع چهارم) طبقه بندی شده است . امروزه آنچه به چالشی مهم در به کارگیری مخازن CNG در صنایع مختلفی چون صنایع خودروسازی و هوافضا تبدیل شده است بحث کاهش وزن مخازن تمام فلزی است.

گزارشات رسیده از موسسه گاز آمریکا به دفتر انرژی موسسه AAT در سال 2000 حاکی از این مهم بوده که هزینه صرف شده برای مجهز کردن خودروهای سواری به سیستم گاز سوز با مخازن سبک (نوع سوم و چهارم) حدود 70 درصد قیمت تمام شده خودرو بوده است که از این 70   درصد ، 50 درصد صرف تامین مواد خام اولیه می گردد . از اینرو تحقیقات گسترده ای برای سبک کردن مخازن نوع اول و دوم که به لحاظ قیمت ارزان ترین هستند در حال انجام است ]9-4 [.

تا کنون آنچه برای کاهش قیمت مخازن اول و دوم صورت گرفته ، بیشتر در قالب اصلاح فرآیندهای ساخت ، انتخاب مواد مناسب و انتخاب روش های مناسب عملیات حرارتی بوده است . در تمامی این موارد ، ایجاد خواص مکانیکی مناسب و بهبود خواص شکست ، هدف اصلی در بهبود یا کاهش وزن بوده است . در مخازن CNG همچون سایر مخازن تحت فشار ، کمپرسورها و نیروگاه های اتمی ، تخمین پارامترهای مکانیکی از جمله چقرمگی شکست و بهبود آن ، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است . عمر مفید مخازن تحت فشار بر نحوه بارگذاری ، تنش های باقیمانده و بارگذاری سیکلی متاثر از جنس مواد و ریزساختار آنهاست . تغییرات خواص مکانیکی در حین سرویس دهی ، از موارد مهمی است که ریزساختاری که بتواند خواص بهینه و همزمان استحکام و چقرمگی شکست را تامین کند ، مارتنزیت تمپر شده معرفی شده است .

امروزه معلوم شده است که این ریزساختار برای آن دسته از مخازن تحت فشار که تحت     بارگذاری های چرخه ای قرار دارند ساختار مناسبی نمی باشد .

فولادهای AISI 4130 و AISI 4140 از جمله فولادهای فوق مستحکم کربن متوسط[1] هستند که در ساخت مخازن CNG از آنها استفاده می شود ]12-10[ .

تا به امروز در فولادهای کم آلیاژی پراستحکام سه روش آلیاژسازی ، کنترل پارامترهای عملیات ترمومکانیکی در فولادهایی که فرآیند ساخت آنها شامل فرآیند شکل دهی گرم می باشد و عملیات حرارتی برای بهبود چقرمگی شکست و خواص مکانیکی شناخته شده است . از عملیات حرارتی به علت آسانی و کم هزینه بودن بیش از سایر روش ها استفاده شده است . بر اساس مطالعات انجام گرفته ، بهبود چقرمگی

 شکست فولادهای فوق مستحکم کربن متوسط ، با فرآیند عملیات حرارتی را می توان از دو جنبه مورد ارزیابی قرار داد . نخست آنچه برای بهبود خواص مکانیکی مورد توجه قرار گرفته است مربوط به پارامترهای فرآیند بوده است .

ترکیب های سیکلی مختلفی از دمای آستنیته کردن ، زمان آستنیته کردن ، محیط سرد کردن و غیره از جمله فاکتورهای موثر بر خواص مکانیکی بوده اند که به چند روش مهم اشاره می شود.

از روش های مورد استفاده برای بهبود چقرمگی شکست فولادهای پراستحکام ، عملیات آستنیته کردن در دمای بالاست (HTA)[2] ، محققان با مقایسه خواص مکانیکی و چقرمگی شکست فولادهای ریختگی و فورج شده پر استحکام ، اثر ریزساختار ناشی از عملیات HTA بر خواص شکست فولاد را مورد ارزیابی قرار داده اند.

در عملیات مذکور با آستنیته کردن یک نوع فولاد فوق مستحکم کربن متوسط در دماهای بالاتر(C°1200) از دمای مرسوم آستنیته کردن (  870) ، چقرمگی شکست فولاد افزایش چشمگیری پیدا کرد ، در حالی که انعطاف پذیری و نرمی فولاد کاهش یافت ]15-13[.

با درشت شدن دانه های آستنیت اولیه به واسطه افزایش دمای آستنیته کردن ، جدایش عناصر ناخالصی اتفاق افتاده که باعث تردی فولاد می گردد.

به منظور مرتفع شدن عیوب حاصل از روش HTA به ویژه ترک هایی ناشی از کوئنچ ، روش DA[3] برای بهبود خواص پیشنهاد شد]16[ .

این عملیات شامل دو مرحله آستنیته کردن بود که ابتدا فولاد در دمای بالا و سپس در دمای مرسوم تحت عملیات آستنیته کردن قرار می گرفت . روش دیگری که مورد توجه قرار گرفت روش آستنیته کردن چرخه ای[4] سریع بود . در این روش هدف ایجاد آستنیت ریزدانه بود که باعث افزایش همزمان استحکام و چقرمگی شکست در فولاد می شد . این روش با اینکه خواص مکانیکی فولاد را بهبود بخشید ولی مورد استقبال قرار نگرفت چرا که این روش به علت تکرار گرمایش و سرمایش از دمای آستنیته به دمای پایین می توانست تغییراتی را در شکل هندسی و نیز افزایش ترکهای موئی در قطعات فولادی باعث گردد ]16[ .

در تمامی این روش ها انجام عملیات حرارتی منجر به ایجاد ریزساختار مارتنزیت تمپر شده       می شد .

بررسی اثر ریزساختار ناشی از فرآیند عملیات حرارتی بر استحکام فولادهای پراستحکام کم آلیاژی امروزه به روش دیگری دنبال می شود . ایجاد ساختار چند فازی[5] به جای مارتنزیت تمپرشده در فولادهای پراستحکام به چالشی مهم در بهبود چقرمگی شکست بدل شده است .

شاید بتوان اولین کار انجام یافته در خصوص تاثیر ساختارهای چند فازی بر خواص مکانیکی فولادهای پر استحکام کم آلیاژی را به Tomita نسبت داد]18-17[ . وی تاثیر ساختار مرکب بینیت – مارتنزتیت بر خواص مکانیکی فولادهای AISI 4140 و AISI 4340 را مورد بررسی و مطالعه قرار داد .

انبوه کارهای انجام شده در زمینه ایجاد ریزساختار چندفازی و نتایج حاصل از آن ، مبین بهبود خواص مکانیکی فولاد با ایجاد این نوع از ریزساختار بوده است .

در این پروژه تاثیر عملیات حرارتی بین بحرانی و پارامترهای آن بر ریزساختار و خواص مکانیکی فولاد AISI 4135 بررسی شده است . در فصل دوم مروری بر خانواده فولادهای فوق مستحکم کربن متوسط ، تحلیل عملیات حرارتی بین بحرانی و سینتیک مربوط به آن ، تاثیر تمپر کردن بر ریزساختار فریت – مارتنزیت و همچنین تاثیر محیط های کوئنچ و به ویژه محیط های پلیمری بررسی شده است . در فصل سوم روش انجام تحقیق شامل عملیات حرارتی بین بحرانی ، آزمایش- های مختلف مکانیکی و شکست شناسی استفاده شده بررسی شده است .

در فصل چهارم تحلیل سیکل های مختلف عملیات حرارتی بین بحرانی و مشاهدات ریزساختاری و آزمایش های مکانیکی با بررسی سطوح شکست ضربه برخی از سیکل ها با نتایج ساختار مرسوم مارتنزیت تمپر شده برای این فولاد انجام گرفته است .

در فصل آخر نتایج و پیشنهادات ارائه شده است .

[1] Medium – carbon ultra high-strength steels

[2] High Temperature Austenitization

[3] Duplex Austenitization

[4] Cyclic Rapid Austenitization

[5] Multi-phase

در طی دهه های گذشته ، مواد نانو کریستال و فوق ریزدانه[1]   (UFG)با اندازه دانه کمتر ازµm 1 توجه زیادی را به خود جلب کرده اند. مخصوصاً خواص مکانیکی آنها بر حسب استحکام و داکتیلیته ، رفتار ممتازی در مقایسه با مواد دارای دانه های معمولی از خود نشان می دهد. در سال‌های اخیر نیز، بررسی روش‌های تولید و خواص مكانیكی مواد با ساختار فوق­ ریزدانه موضوع بسیاری از تحقیقات انجام شده در زمینه­ علم مواد و علوم مرتبط با آن بوده است. این مواد خواص بی‌نظیری همانند استحكام زیاد در دمای محیط، خاصیت سوپر پلاستیك در دمای بالا و نرخ كرنش كم، مقاومت در برابر سایش، استحکام خستگی بالا و مقاومت عالی در برابر خوردگی از خود نشان می‌دهند.

روش تغییر شكل پلاستیك شدید[2]  (SPD)به عنوان یكی از روش‌های تولید مواد فوق ریزدانه مطرح می‌باشد. فرآیندهای تغییر شکل پلاستیک شدید به فرآیندهای شکل­دهی فلزات گفته می­شودکه در آن­ها به منظور تولید فلزات فوق­ریزدانه، کرنش پلاستیک خیلی بزرگی بر ماده وارد می­شود. این فرآیندها در دمای پایین­تر از دمای تبلور مجدد ماده انجام
می گردد. ویژگی مشترک و منحصر به فرد  فرآیندهای SPD ، ثابت بودن ابعاد و عدم تغییر شکل ظاهری ماده حین فرآیند می‌باشد، که در نتیجه­ی آن محدودیت در اعمال کرنش از بین می‌رود و دستیابی به کرنش‌های بسیار بالا (در حدود هشت تا ده) در ماده به راحتی میسر است. به این ترتیب در اثر اعمال کرنش، امکان اصلاح ریزساختار، کاهش اندازه­ی دانه­ها تا مقیاس نانومتری و بهبود خواص مکانیکی نمونه­ی فلزی فراهم می‌آید، در حالی که شکل نمونه تغییری نکرده است. ویژگی دیگر این فرآیندها افزایش استحكام و اصلاح ساختار دانه­ها بدون اضافه كردن عناصر آلیاژی است. فلزات وآلیاژهای تغییر شكل پلاستیك شدید شده استحكام بالا و خواص خستگی و داكتیلیته­ی خوبی را نشان می­دهند]1[.

در میان شیوه های تغییر شکل پلاستیک شدید رایج در دهه اخیر، فرایند نورد تجمعی[3](ARB)، مرسوم ترین فرآیند برای تولید ورقهای فلزی با ساختار فوق ریزدانه
می باشدکه بوسیله آن می توان کرنشهای پلاستیک بسیار بالایی در ورق فلزات برای تشکیل نانوساختار ها ایجاد کرد]1[.این فرآیند توسط Saito و همكارانش در سال 1998 ابداع شد. بعلاوه تولید ورق از مواد UFG با استفاده از فرآیند نورد تجمعی امکان نوید بخشی برای تولید کردن مواد کامپوزیتی با ساختار لایه ای یا حتی چندلایه ای را فراهم می نماید. بنابراین ایجاد چند لایه ای های مخصوص ، چند انباشتی ها و مواد درجه بندی شده با خواص مناسب با  قراردادن انواع مختلف اجزاء ، فیبر ها و فویلها  امکانپذیر می باشد. سودمندترین مشخصه این فرآیند کاربرد آن برای تولید پیوسته ورق بزرگ و حجیم فلزات است.مهم­ترین برتری فرآیند نورد تجمعی نسبت به دیگر فرآیندهای تغییر شکل پلاستیک شدید قابلیت تولید پیوسته­ی ورق­های فلزی فوق­العاده ریزدانه و در نتیجه از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه بودن آن است.در فرآیند نورد تجمعی، ورقی که توسط فرآیند نورد 50% کاهش ضخامت داده شده است، به دو قسمت بریده می­شود و سپس این دو ورق روی هم قرار داده شده و نورد می­شوند[2]. از آنجا که در فرآیند نورد تجمعی پروسه­ی ذکر شده در بالا را بدون محدودیت می­توان تکرار نمود، در نتیجه در این فرآیند قابلیت اعمال کرنش پلاستیک خیلی بزرگی بر ماده وجود دارد.قطعات نورد تجمعی شده دارای دانه­های کشیده با مرزهای زاویه بزرگ و شامل مقدار زیادی نابجایی حاصل از تغییر شکل پلاستیک شدید می­باشد.

مهم­ترین مزایای فرآیند نورد تجمعی عبارتند از: عدم نیاز به استفاده از تجهیزات شکل­دهی با ظرفیت بار زیاد و همچنین قالب­های پرهزینه، نرخ تولید بالا و عدم محدودیت در تولید محصول زیاد]2[. در اکثر تحقیقات صورت گرفته از یک فلز یا آلیاژ برای فرایند نورد تجمعی استفاده شده است.در این مورد کامپوزیتهای زمینه آلومینیوم(AMC)[4]  بطور فزاینده ای در حوزه های هوایی فضایی،دریایی،خودرو،سرگرمی و ورزش کاربرد پیدا کرده اند.روشهای نورد تجمعی و (نوردسرد/عملیات حرارتی/نورد سرد)، دو فرآیند دما پایین جدید برای ساخت کامپوزیتهای چندلایه ای هستند.در طی سالیان اخیر نورد تجمعی بطور موفقیت آمیزی برای تولید ساختارهای چندلایی سیستمهای دوفلزی شامل Al-Pt ، Al-Al ،Cu-Ag  ،Al-Cu  بکار می رود. اما تا این زمان کار کوچکی برروی تولید سیستمهای 2TiO Al/ توسط نورد تجمعی انجام شده است. ذرات سرامیکی 2TiO در زمینه داکتیل Al می تواند منجر به خواص مطلوبی همچون افزایش استحکام، مدول الاستیستیه بالاتر، دمای سرویس بالاتر، مقاومت به سایش بهبود یافته، کاهش وزن قطعه، شوک حرارتی پایین، رسانایی حرارتی و الکتریکی بالا و ضریب انبساط حرارتی پایین در مقایسه با فلزات و آلیاژهای رایج شوند. به تازگی چندین شیوه برای تولید کامپوزیت های زمینه آلومینیومی استفاده می شود همچون متالورژی پودر، فورج فلز مذاب، اسپری فورمینگ و فرآیندهای  نورد تجمعی.

در این پژوهش فرآیند نورد تجمعی روی نوار های آلومینیوم پوشش داده شده با اکسید تیتانیم برای تولید کامپوزیت 2TiO Al- بکار گرفته می شود وریز ساختار و خواص مکانیکی کامپوزیت تولید شده مورد بررسی قرارمی گیرد. با استفاده از این فرایند ذرات 2TiO موجود در پوشش ، شکسته شده و در زمینه Al پخش می گردد.از آنجایی که اعمال فرایند نورد تجمعی در کسرحجمی بالا از ذرات 2TiO بصورت قرار دادن لایه ای از پودر 2TiO در بین ورقهای Al امکانپذیر نیست]3[، به کمک شیوه پوشش دهی می توان ساخت این کامپوزیت را به روش نورد تجمعی در کسر حجمی بالا میسر کرد .در انتها ویژگی کامپوزیت تولید شده به کمک این فرآیند شامل ریزساختار، حد نهایی تغییر شکل وسختی بررسی می گردد.

در این پژوهش تعدادی ورق آلومینیوم خالص تجاری 1100AA در اندازه
mm1 ×mm 50 ×mm 100 موازی باجهت نورد برشکاری شده و عملیات پوشش کاری اکسیدتیتانیم توسط فرآیند اسپری پایرولیز در سایز پوشش مختلف انجام گرفت.پس از ایجاد پوشش مورد نظر بر سطح ورق وانجام عملیات های آماده سازی ، عملیات نورد تجمعی  ورقهای یك سطح پوشش داده شده تحت حالتهای مختلف شامل : ایجاد ساندویچ ورق بدون پوشش همراه با ورق یك سطح پوشش، ساندویچ دو ورق یك سطح پوشش بر روی هم و ساندویچ چند لایه ای دو ورق یك سطح پوشش با لایه واسط ورق بدون پوشش تا 8 پاس توسط دستگاه نورد دوغلتکه تحت نورد با 50% کاهش ضخامت انجام گرفت. نمونه چند لایی حاصل شده از وسط در راستای طولی نصف گردیده و دو سطح نصف شده مجددا بصورت ساندویچ روی هم گذاشته شده و تحت نورد قرار گرفت.فرآیند تا هشت سیکل به همین ترتیب انجام شد.در پایان عملیات نورد تجمعی، تستهای مختلف مكانیكی برای سنجش خواص مكانیكی كامپوزیت بدست آمده شامل تستهای میكروسختی سنجی، تست كشش و مشاهدات ریز ساختاری به كمك میكروسكوپ الكترونی روبشی مجهز به EDX از نمونه های گرفته شده از هر پاس انجام شد.

در فصل دوم به معرفی کامپوزیتها، فرآیند اسپری پایرولیز، فرآیندهای مختلف تغییر شکل شدید پلاستیک، فرآیند نورد تجمعی و پارامتر های موثر بر این فرآیند پرداخته شده است.در فصل سوم روش لایه نشانی دی اکسید تیتانیم(تیتانیا) برروی ورق 1100Al بکمک فرآیند اسپری پایرولیز،شرح عملیات نورد تجمعی انجام شده و آزمونهای مختلف انجام گرفته برروی کامپوزیت توضیح داده شده است.فصل چهارم به بررسی لایه تیتانیای تولید شده بکمک فرآیند اسپری پایرولیز و بدست آوردن درصد وزنی کامپوزیت تولید شده، خواص مکانیکی آن و بررسی خواص بدست آمده در این کامپوزیت پرداخته است. فصل پنجم نیزبه نتیجه گیری و پیشنهادات مربوط می شود.

-Ultra Fine Grain 1

2-Severe Plastic Deformation

1-Accumulative Roll Bonding

2-Aluminum Matrix Composite